Dấu hiệu thể hiện lỗi được căn cứ vào các khuôn âm. Đó là: ảy, đọc và viết sai thành ẩy. Tương tự (viết tắt): ày → ầy; àu → ầu; ảu → ẩu; ặm → ậm; ặp → ập; ãy → ẫy; ạy → ậy; ằng → àng.

Chi tiết như sau:

Trường hợp 1. Nói và viết đúng: xảy ra, cầm cân nảy mực, nảy nở, nảy lửa, nảy sinh, thứ Bảy, vảy cá, gảy đàn, nhảy nhót, tất thảy, hết thảy, cả thảy, nước chảy, trảy hội. (Sai: xẩy ra, cầm cân nẩy mực, nẩy nở, nẩy lửa nẩy sinh, thứ Bẩy, vẩy cá, gẩy đàn, nhẩy nhót, tất thẩy, hết thẩy, cả thẩy, nước chẩy, trẩy hội).

Trường hợp 2. Nói và viết đúng: bày biện, trình bày, phơi bày, tù đày, đày đọa, thế này, việc này, tày gang, cái chày, kéo cày, bề dày, mày mò, mày tao (xưng hô), giày dép. (Sai: bầy biện, trình bầy, phơi bầy, tù đầy, đầy đọa, thế nầy, việc nầy, tầy gang, cái chầy, kéo cầy, bề dầy, mầy mò, mầy tao, giầy dép).

Trường hợp 3. Nói và viết đúng: màu sắc, màu vẻ, tàu lá, tàu hỏa, bến tàu, tàu bè, con tàu, đầu tàu, người Tàu, gàu tát nước, màu mỡ, càu nhàu, làu bàu, nhàu nát, giàu sang, thuộc làu. (Sai: mầu sắc, mầu vẻ, tầu lá, tầu hỏa, bến tầu, tầu bè, con tầu, đầu tầu, người Tầu, gầu tát nước, mầu mỡ, cầu nhầu, lầu bầu, nhàu nát, giầu sang, thuộc lầu). Đúng: đục ngầu, nhà thầu, cầu đường, cầu cạnh, yêu cầu, đi đầu.

Trường hợp 4. Nói và viết đúng: nhanh nhảu (Sai: nhanh nhẩu). Đúng: cánh hẩu, làm ẩu, nồi lẩu, mẩu chuyện, mẩu bánh, cần cẩu, hộ khẩu, xương xẩu.

Trường hợp 5. Nói và viết đúng: gặm xương, gặm nhấm, trâu bò gặm cỏ. (Sai: gậm xương, gậm cỏ, gậm nhấm).

Trường hợp 6. Nói và viết đúng: gặp nhau, cặp sách, lặp lại (Sai: gập nhau, cập sách). Riêng lập lại là đúng khi nội dung làm mới, không tiếp theo cái cũ ("lập lại hòa bình ở Việt Nam").

Trường hợp 7. Nói và viết đúng: gãy cành, gãy tay, dãy nhà, người xếp hàng một dãy dài. (Sai: gẫy cành, gẫy tay, dẫy nhà, dẫy dài). Đúng: đầy rẫy, nương rẫy, ruồng rẫy, cạm bẫy.

Trường hợp 8. Nói và viết đúng: cạy cửa, nạy nắp hộp, nhạy cảm, nhạy bén, dạy học, vái lạy. (Sai: cậy cửa, nậy nắp hộp, nhậy cảm, nhậy bén, dậy học, vái lậy). Đúng: nổi dậy, thức dậy, quả cậy, cây sậy, che đậy, trông cậy, tin cậy.

Trường hợp 9. Nói và viết đúng: hằng ngày, hằng tháng, hằng năm... khi trình bày chu kỳ đã được ấn định. Thí dụ: "Tạp chí ra hằng tháng, báo ra hằng tuần, hằng ngày". "Hằng ngày tôi phải đi đi về về hơn 20 cây số"."Hằng năm nhà tôi đi du lịch biển một lần vào tháng 6". Nếu diễn tả sự việc liên tục, kéo dài thì dùng hàng ngày, hàng tháng, hàng năm... Thí dụ: "anh ấy đi vắng hàng tháng trời, hàng tháng trời mưa dầm dề không tạnh"... Lâu nay, chúng ta hầu như bỏ mất cách nói: hằng ngày, hằng tháng, hằng năm, hằng giờ mà chỉ nói và viết là hàng, khiến thời gian được nêu ra thiếu chuẩn xác, bởi hằng và hàng không phải là một.

Rõ ràng nói chệch thì viết trật. Đã đành không phải tất cả mọi nơi chung một kiểu phát âm, nhưng cách viết lại cần thống nhất theo hướng chuẩn hóa.

Nhà giáo, học sinh, biên tập viên báo chí, nhà xuất bản là những người cần lưu ý nhất về các trường hợp nói và viết nêu trên./.